Takiyüddin

Gözlemevi

TOPHANE



         16. yüzyılda ünlü Türk Astronomu Takiyüddin (1526-1585) tarafından İstanbul’da Tophane sırtlarında kurulan gözlemevinin bilim tarihinde önemli bir yeri bulunmaktadır. Copernicus daha sinüs, kosinüs, tanjant ve kotanjantın sözünü dahi etmezken bunların cetvellerini hazırlayan Takiyüddin, 1556’da kaleme aldığı el-Kevâkib el-Düriyye adlı eserinde “dakika taksimatı”ndan söz etmiş, astronomik gözlem yapabilecek çeşitli aletler geliştirmiş, güneş saatleriyle mekanik saatler yapmış ve başta optik olmak üzere çeşitli alanlarda araştırmalarda bulunmuştur.

Güvenilmez astronomik çizelgelerin yerine gözlemlere dayanan yenilerini koymak üzere kurduğu gözlemevinin ömrü ne yazık ki fazla uzun olamayan Takiyüddin’in kullanmış olduğu astronomik aletlerden biri de uzaktaki nesneleri yakınlaştıran optik bir alettir. Kitâbu Nur Hadakat el-Ebsâr ve Nûr Hadîkat el-Enzâr (Göz ve Bakış Bahçelerinin Işığı Üzerine Kitap) adlı eserinde uzakta bulunan nesneleri en ince ayrıntılarıyla gösterebilen ve ufuktaki gemilerin yelkenlerini bir ucundan tek bir gözle bakıldığında görülebilecek bir mercek yaptığından söz etmektedir. Takiyüddin’in yaptığı bu aletin teleskop olarak nitelenmesi mümkün olmakla birlikte, bu aletin Eski Yunanlılar tarafından yapıldığını ve İskenderiye Kulesi’ne yerleştirildiğini söylemesi, bilinen kaynaklarda ise İskenderiye Kulesi’nde böyle bir aletin bulunduğunun belirtilmemesi, bu aletin çok eski dönemlerden beri kullanılmakta olan gözlem borusu olduğu daha akla yakın gözükmektedir.